Trianum-P
Genel
Türkiye'de çökerten hastalığı olarak bilinen Thanatephorus cucumeris uzun bir süre vejetatif evre olan Rhizoctonia solani olarak biliniyordu. Uzun bir süre kısır bir mantar olduğuna inanılmış, ancak son zamanlarda mantarın bazidiosporlar oluşturduğu keşfedilmiştir. Bu sporların salgınlarda ve mantarın yayılmasında bir rolü yoktur; bu açılardan sadece miselyumun önemi vardır.
Thanatephorus cucumeris, toprakta yaşayan bir mantardır; toprakta çok uzun süre kalır. Kışı, toprakta veya mahsul kalıntılarında, miselyum veya sklerotlar halinde geçirir. Bu mantar da tohumla taşınır.
Thanatephorus cucumeris, kök boğazı çürüklüğü ve fide kök çürüklüğü gibi hastalıklara neden olur.
Çökerten hastalığının yaşam döngüsü ve görünümü
Miselyum, bitkiyi yaralar veya gözeneklerin yanı sıra bir enfeksiyon yastığı oluşmasından sonra doğrudan kütikül yoluyla da enfekte eder. Yayılma, yağmur, su, makine ve aletler yoluyla, toprak parçacıkları içinde ve bitki parçalarının hareketi ile gerçekleşir. Mantar bitkiden bitkiye ve topraktan yukarı doğru büyür; bu nedenle ilk önce en alttaki bitki kısımları enfekte olur. Genelde iyi büyüyen bitkiler, daha az hassastırlar. Enfeksiyon için ideal sıcaklık 15-18°C arasındadır; bununla birlikte 35°C'de de enfeksiyon oluşabilir. Hastalık, orta derecede ıslak bir toprakta en şiddetli halini alır.
Enfekte bitki kısımlarında miselyum ve yeni sklerotlar görülür. Bitkiden toprağın üzerine düşer ve böylece bir sonraki mahsul için topraktaki patojen yoğunluğunu arttırırlar. Miselyum, 90 derece açılı dallanma ile özgün bir şekilde büyür. Bu özelliği mantarı mikroskop altında teşhis etmeyi kolaylaştırır.
Mantar kapsamında, 12 farklı “anastomoz grubu (AG)” vardır. Thanatephorus cucumeris'in iki hifi bir araya geldiğinde, iki farklı reaksiyon mümkündür. Aynı AG’ye ait hifler birleşir. Farklı AG’lerden gelen hifler buluştuğunda, füzyon bölgesinin etrafındaki hücreler ölür. Meseleyi daha da karmaşıklaştıran bir olgu, AG’lerde alt grupların ayırt edilebilmesidir. Farklı konukçu grupların, patojenitelerine göre az çok belirli, farklı AG’leri vardır.
Bütün izolatlar patojen değilidir; izolatların birçoğu tamamen çürükçül toprak sakinleridir.
Zarar belirtileri
Thanatephorus cucumeris’in neden olduğu belirtiler enfeksiyonun zamanına bağlıdır. Mantar genelde, toprağın içindeki ve toprağa yakın bütün bitki bölümlerinde belirtilere yol açar. Çimlenmeden kısa bir süre sonra köklerin büyüyen uçlarının erken enfeksiyonu, ortaya çıkmadan önce ve sonra fidelerin ölümüne ("fide çökerten") neden olur. Kök enfeksiyonunun tipik bir belirtisi, kazık kökün tek bir ipliğe indirgenmiş olmasıdır. Kırmızımsı kahverengi lezyonlar toprak yüzeyinin hemen altındaki kökte meydana gelir. Fungal miselyuma ait beyaz bir yaka gövdenin tabanında oluşur. Bu kök boğazı çürüklüğü, kök enfeksiyonundan ya da dibin doğrudan enfekte olmasından kaynaklanabilir. Mantar, toprakla teması olan bitki kısımlarını da enfekte edip, oradan yukarı doğru büyüyebilir. Lezyonlar kahverengidir ve meyvelerin üzerindeki çürükler kahverengi, sulu ve çökük olur. Geç enfeksiyon, en üstteki yaprakların kıvrılmasına yol açar. Meyveler sert kalır. Hastalık depoda da kendini gösterebilir. Patates yumrularında sert bir kabuk katmanı (patates siğili) oluşur. Farklı mahsullerde farklı belirtiler ortaya çıkabilir.
Hastalıklı bölgelerde sklerotlar görülebilir; ancak bunların boyut ve rengi değişir ve bu nedenle hastalığın nedenini belirlemek için iyi bir özellik değildirler.
Zarar belirtileri
Çökerten hastalığı nasıl önlenir?
- Toprağı veya substratı -kimyasal veya ısı strerilizasyonu ile- sterilize edin
- Temiz üretim materyali ve dezenfekte tohumlar kullanın
- Sera mahsullerinde resirküle edilen suyu ve aletleri dezenfekte edin
- Daha az hassas çeşitleri seçin
- Mahsul kalıntılarını ortadan kaldırın
- Mahsulün düzenli büyümesini ve gübrelemenin dengeli ve yeterli olmasını sağlayın
- Büyüme yavaş olacağından, sezon başında çok erken dikim/tohumlama yapmaktan kaçının
Bitki potansiyeli ve mahsul direncini optimize ederek bitki hastalıklarını önleyin